Գեղեցիկ է մեր մոլորակի բնությունը: Այդ գեղեցկությունը պայմանավորված Է նաև բույսերով ու կենդանիներով:

Բույսերն ու կենդանիները կարող են գոյություն ունենալ այն վայրերում, որտեղ դրանց կյանքի համար կան անհրաժեշտ պայմաններ, այսինքն’ օդ, լույս, ջերմություն, հող, ջուր:

Երկրի վրա գոյություն ունեն բազմազան ու բազմաթիվ բույսեր ու կենդանիներ: Դրա պատճառն այն է, որ բազմազան են Երկրի բնական պայմանները, մի տեղ միշտ տաք Է, մյուս տեղում՝ ցուրտ, իսկ մի այլ վայրում իրար են հաջորդում տարվա տաք ու ցուրտ եղանակները: Ահա այդ տարբեր պայմաններում են աճում ու բազմանում տարբեր բույսեր: Կան բույսեր, որոնք աճում են միայն արևոտ վայրերում: Դրանք ջերմասեր և լուսասեր բույսեր են, օրինակ’ արմավենին, ֆիկուսը: Կան նաև այնպիսիները, որոնք աճում են ստվերոտ, թույլ լուսավորվող վայրերում: Նման բույսերը ստվերասեր են,  օրինակ՝ մամուռները:

Որոշ բույսեր շատ խոնավություն են սիրում, այսինքն՝ խոնավասեր են, օրինակ’ ուռենին, սենյակային բույսերից’ «բամբասանքը»: Բույսեր էլ  կան, որոնք աճում են գրեթե «անջուր» անապատներում: Դրանք չորադիմացկուն բույսեր են, օրինակ’ ուղտափուշը, օշինդրը: Բույսերի մի խումբ էլ ուղղակի աճում է ջրում, որովհետև շատ ջուր է սիրում, օրինակ’ ջրաշուշանը:

Երկրի վրա խիստ բազմազան են նաև կենդանիների կյանքի պայմանները:

Կան կենդանիներ, որոնք ապրում են խիստ շոգ ու «անջուր» անպատներում, օրինակ՝ որոշ օձեր, մողեսներ, կարիճներ: Որոշ կենդանիներ էլ ապրում են խիստ ցուրտ՝ սառնամանիքային պայմաններում, սառույցների մեջ (պինգվինը, սպիտակ արջը) կամ հենց ջրում (ձկները, կետերը, դելֆինները):

Բույսերն ու կենդանիները կազմում են Երկրի կենդանի բնությունը:

Վերհիշենք, թե ինչով է կենդանի բնությունը տարբերվում անկենդան բնությունից:

Աճելու համար բույսը հողից վերցնում է ջուր, հանքային աղեր, օդից՝ թթվածին, ածխաթթու գազ, Արեգակից՝ լույս ու ջերմություն: Ապա քլորոֆիլի օգնությամբ բույսը այդ նյութերից պատրաստում է սննդանյութեր: Սնվելով այն աճում է, զարգանում և բազմանում:  Բույսերում կուտակված սննդանյութերն օգտագործում են նաև մարդիկ և կենդանիները: Բույսը բազմանում է սերմերով, սերմն ընկնում է հողի   մեջ, ծլում է, և գոյանում է մայր բույսի նման նոր բույս: Կենդանիները ևս սնվում են, աճում, զարգանում և բազմանում: Օրինակ՝ ծնվելուց հետո շան ձագին սկզբում կերակրում է մայրը, իսկ հետո նա ինքնուրույն կեր է հայթայթում, մեծանում, և գալիս է մի պահ, երբ ինքն է ձագեր ունենում: Փոփոխություններ տեղի են ունենում նաև անկենդան բնության տարրերի հետ: Օրինակ՝ ապարը ժամանակի ընթացքում արևի, ջրի, քամու և կենդանի էակների ազդեցությամբ քայքայվում է և հետագայում վերածվում հողի:

Առաջադրանք 

Համացանցից օգտվեք և գրեք (նկարեք, նկարը տեղադրեք) հետևյալ բույսերի տեսակները

• Ջերմասեր, լուսասեր
• Խոնավասեր
• Չորադիմացկուն
• Ստվերասեր
• Ջրային

Բերեք հետևյալ կենդանիների օրինակներ

• Անապատային կենդանիներ
• Խիստ ցուրտ պայմաններում ապրող կենդանիներ
• Ջրային կենդանիներ

Մեզ հիացմունք են պատճառում երկնքի աստղերը, բարձր լեռները, հարթավայրերը, օվկիանոսները, գետերը և այլն: Զարմանալի է նաև բույսերի և կենդանիների աշխարհը: Բայց երկրագնդի վրա ամենայուրահատուկը մարդն է: Մարդը ևս կենդանի բնության մաս է կազմում: Ինչպես մյուս կեն­դանի օրգանիզմները, նա նույնպես շնչում է, սնվում, աճում, զարգանում, ունենում երեխաներ: Դրա համար էլ մարդուն անհրաժեշտ է օդ, ջուր. լույս, ջերմություն, սնունդ: Առանց բնության մարդը չի կարող գոյություն ունենալ, ապրել և աշխատել: Մարդն ապրում է գրեթե ամենուր՝ ծովափերում և լեռներում, երկրագնդի տաք և ցուրտ վայրերում,  անջուր անապատներում և փարթամ անտառների հարևանությամբ: Նա օգտվում է բնության բարիքներից, ինչպես մյուս կենդանիները: Բայց, ի տարբերություն նրանց, մարդը ստեղծում է այդ բարիքներից օգտվելու գործիքներ, մեքենաներ, սարքեր: Որովհետև մարդը բնության միակ բանական, այսինքն՝ մտածող էակն է: Նա ունի նաև խոսելու և աշխատելու ունակություն: Դրանց շնորհիվ մարդը ստեղծել է յուրօրի­նակ աշխարհ՝ ժամանակակից քաղաքներ և գյուղեր, գործարաններ և ֆաբրիկաներ, ճանապարհներ և կամուրջներ, ավտոմեքենաներ և տիեզերանավեր, հեռուստացույցներ և համակարգիչներ: Մարդիկ գրում են գրքեր, նկարահանում ֆիլմեր, ստեղծում քանդակներ, երաժշտություն, նկարներ: Նրանք ուսումնասիրում են բնությունը, նրա գաղտնիքները: Որպես սնունդ մարդն օգտագործում է բու­սական և կենդանական ծագում ունեցող սննդա­մթերք: Դրա համար նա մշակում է հողը՝ աճեց­նելով տարբեր բույսեր, պահում է ընտանի կեն­դանիներ, որսում ցամաքում և ջրում ապրող կենդանիներ: Ապրելով և աշխատելով բնության մեջ՝ մարդն անխուսափելիորեն ներգործում է բնության վրա և փոխում այն: Օրինակ՝ մարդու մեղքով անհետացել և անհետանում են բազմաթիվ կենդանիներ և բույսեր, ջրերն ու հողը աղտոտվում են թունավոր նյութերով, օդում հայտնվում են կենդանի օրգանիզմների համար վտանգավոր նյութեր: Մարդը չի կարող չօգտվել բնությունից, սակայն նա միաժամանակ պետք է հոգ տանի նաև դրա պահպանման համար: Գոյություն ունեցող բույսերի և կենդանիների պահպանության համար ստեղծվում են պետության կողմից պահպանվող տարածքներ՝ արգելոցներ: Հազվագյուտ և անհետացման եզրին գտնվող բույսերի և կենդանիների անունները մտցվում են հատուկ՝ Կարմիր գրքերի մեջ: Մարդը չպետք է մոռանա, որ ինքը բնության մի մասն է և ոչնչաց­նելով բնությունը՝ կործանման է դատապարտում ինքն իրեն:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչ չափով է մարդը կախված բնությունից: Բեր օրի­նակներ:
2. Ինչո՞վ է մարդը տարբերվում կենդանիներից:
3. Ինչպե՞ս է մարդը ներգործում բնության վրա: Բե’ր օրի­նակներ:
4. Ինչպե՞ս է մարդը պահպանում բնությունը: Բեր օրի­նակներ:

Թեմա՝ Հնչյուն- տառ։ Վանկ։

1. Բառերը դասավորի՛ր այբբենական կարգով։

Ա) Քամի, անձրև, ձյուն, կարկուտ, փոթորիկ։

անձրև, կարկուտ, ձյուն, փոթորիկ, Քամի։

Բ) Գլխարկ, բաճկոն, տաբատ, վերնաշապիկ, փեշ։

բաճկոն, Գլխարկ, վերնաշապիկ, տաբատ, փեշ։

2. Գծիկի փոխարեն բաղաձայն հնչյուններ տեղադրի՛ր և բառեր ստացի՛ր։

Խաղ
թութ
հեր,
հող,
բառ,
հույր

3. Քանի՞ հնչյուն և տառ ունի բառը։

բարև — 5 հնչուն 4տառ

ուղևոր — 6 հնչուն 5 տառ

եղևնի — 6 հնչուն 5տառ

ոստիկան — 8 հնչուն 7 տառ

որսորդ — 7 հնչուն 6 տառ

ոզնի —5 հնչուն 4 տառ

երամ — 5 հնչուն 4 տառ

եկեղեցի — 8 հնչուն 7 տառ

4. Գրի՛ր բառեր, որոնք սկսվում և ավարտվում են բաղաձայն հնչյուններով։

սիսեռ ստեսություն բնություն տառ բառ վագր գրիչ Հայկ Նարեկ Միքայել թութ

5. Վանկատի՛ր բառերը։

պահարան —պահը-արան

բազմոց — բա-զմոց

սեղան —սեղը-ան

սառնարան —սառնը- արան

աթոռ —աթը-ոռ

գրիչ-գը-րիչ

խմոր-խը-մոր

վագր-վագը-ր

սանր-սաը-նր

գլխարկ-գը-լխարկ

6. Կազմի՛ր եռավանկ բառեր։

ու, ե, Ա, վե, ա։

կան, րա, սու,  րար, ղա։

նակ, տես, կու, ջօղ, ցիչ։ ականջօղ

եղանակ արատես ուսուցիչ վերարկու

7․ Կազմի՛ր բառեր՝ վանկին վերջից ավելացնելով ևս մեկ վանկ։

Կա-պույտ

Վա –րար

Ա –ստղ

Նա –րգիզ

Մե –նակ

Գա –րուն

Դե –պի

8․ Պատասխանի՛ր հարցերին։

Ո՞վ է ստեղծել հայերեն այբուբենը։ Մեսրոպ Մաշտոց

Ո՞ր թվականին է ստեղծվել հայերեն այբուբենը։ 405

Քանի՞ տառ ունի այբուբենը։ 39 տառ

Քանի՞ հնչյուն ունի այբուբենը։ 36 հնչուն

Ի՞նչ կարևոր գործեր են արել Մեսրոպ Մաշտոցն և իր աշակերտները։ տառեր են ստեղձել

____A__cat   

___A___dog   

___A___cow  

___A___horse

___A___pig     

____A___hen    

_____A_rooster 

____A__duck      

___A___apple

____AN__apricot

____An_orange

____An___ear

______an_eye

_____an__umbrella

__an____unicorn.

• Task 2

Write a or an/ Գրի՛ր a կամ an

____a__family/ընտանիք

_____a__mother/մայրիկ

_____a__father/հայրիկ

_____a__sister/քույրիկ

______a_brother/եղբայր

______a_grandmother/տատիկ

____a___grandfather/պապիկ

_____an__uncle/ քեռի

______an_aunt/մորաքույր

_____a__cousin/զարմիկ

• Task 3

Repeat the nouns and write a or an/ Կրկնի՛ր գոյականները և գրի՛ր a կամ a

A book

A copy-book

A notebook

A pen

A pencil

An eraser

A ruler

A pencil case

A sharpener

A bag

A table

A chair

A computer

A shelf

A window

A door

A techer

A student

A boy

A girl

An ear

An eye

A nose

A mouth

A  head

A hand

A foot

An arm

1. Որքանո՞վ կմեծանա երկնիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից   կցագրենք 4 թվանշանը։ 410
2.  Որքանո՞վ կմեծանա եռանիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից   կցագրենք 5 թվանշանը։ 5100
3. Որքա՞ն կմեծանա քառանիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից   կցագրենք 9 թվանշանը։ 91000
4. Որքանո՞վ կմեծանա եռանիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից  կցագրենք 4 թվանշանը։ 4100
5. Որքա՞ն կմեծանա քառանիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից  կցագրենք 8 թվանշանը։ 816780
6. Որքա՞ն կմեծանա հնգանիշ թիվը, եթե նրա գրությանը ձախից 75756
   կցագրենք 7 թվանշանը։
7. Նարեկը  Նարեին առաջարկեց մտապահել որևէ երկնիշ  թիվ, այդ  թվին  ձախից կցագրել 5, այնուհետև ստացված թվից հանել   մտապահված թիվը։ Արդյունքը Նարեկին  պարզ էր ։ Ո՞րն էր  արդյունքը։ 500
8. Տրված 21 թվին աջից կցագրել 3, ձախից՝ 1։ Ստացված թվից հանել տրված  թիվը։ 1192
9.  Տրված 3 թվին աջից կցագրել 5, ձախից՝ 4։ Ստացված թվից հանել տրված  թիվը։ 432
10. 87 թվին ձախից կցագրել են 6 թվանշանը: Արդյունքում  որքանո՞վ  մեծացավ  թիվը: 600
11. 569-ին աջից կցագրել են 5 թվանշանը: Արդյունքում  որքանո՞վ  մեծացավ  թիվը: 5

Կոմիտասը ծնվել է 1869 թվականին նա 1 տարեկանում զրկվեց իր մայրիկից իսկ 10 տաեկանում իր հայրիկից նրա իսկական անունը Սոհոմոն Սոհմոնյան է նա կոմիտաս անվանունը ստացել է երկեղեցում կոմիտաս նշանակում է երգի ուսուցիչ, նա գնում է տարբեր տեղեր քաղաքներ և գյուղեր նա լսումեր ինչեին երգում մարդիկ, և օգտագործում էր, իր երգերում և լինում էր դեփքեր որ ինքը այդ մարդկանցից սարքում է երաժշտական խումբ 1915 թվականին հոյոց ցեղասպանության ժամանակ նրան ձեփակալել են, նա տեսել է ոնցեն իր ընկերներին սապանում են

Տուն և հայրենի տուն: Դու երբևէ մտածե՞լ ես այս երկուսի տարբե­րության մասին: Տունը կարող Է կառուցվել ամեն տեղ, նույնիսկ օտար հողի վրա: Օրինակ` շատ հայեր իրենց շքեղ տները կառուցել և կառու­ցում են օտար հողի վրա: Այդ տները, թեկուզև հոյակապ են, բայց երբեք հայրենի տուն չեն կարող լինել: Հայրենի տունը կառուցվում է միայն հայրենի հողի վրա` հայրենիքում: Մեր հայրենիքը Հայաստանն է: Մենք այստեղ պետք է ապրենք, սովորենք, աշխատենք, կառուցենք։

Մեր հայրենիքը շատ հին է: Այն բազում լավ ու վատ օրեր է տեսել: Տեսել է պատերազմներ, թալան ու ավեր, բայց մեր պապերն այնքան քաջ ու աշխատասեր են եղել, որ կարողացել են այն պաշտպանել ու հասցնել մեզ:

Հայոց երկիրն իր անվանումը ստացել է մեր նախահայր Հայկի անունից: Երբ քաջ հսկա Հայկը իր աղեղով և երեքթևյան նետով սպանեց բռնակալ Բելին, դրանից հետո երկիրը նրա անունով կոչվեց Հայք, այսինքն՝ Հայաստան: Իսկ մենք բոլորս Հայկ Նահաաետի սե­րունդներն ենք, և այս երկիրը բոլորիս հարազատ տունն է: Մենք այն ժառանգություն ենք ստացել մեր նախնիներից, որպեսզի մենք էլ մեր հերթին շենացնենք և փոխանցենք մեր որդիներին:

Այսօր մենք ունենք մի փոքր, բայց անկախ պետություն, որը կոչվում է Հայաստանի Հանրապե­տություն: Այն կրճատ անվանում են նաև Հայաստան: Հայաստանի մայրաքաղաքը Երևանն է, որն աշխարհի հնագույն քաղաքներից է: Այն հիմնադրել է Արգիշտի Առաջինը Քրիստոսի ծննդից առաջ 782 թվականին: Երևանն անվանում են վարդագույն քաղաք, քանի որ շենքերն այստեղ հիմնականում կառուցված են վարդագույն տուֆից: Մեր մայրաքաղաքն այսօր էլ շատ գեղեցիկ է, կառուցվել են բազմաթիվ նոր շենքեր, փողոցներ, տեղադրվել են հուշարձաններ:

Հայաստանի խոշոր քաղաքներն են Գյումրին և Վանաձորը: Մեր երկրի տարածքը այժմ կազմում է մոտ 30 հազար քառակուսի կմ, իսկ բնակչությունը ավելի քան 3 միլիոն է:

Հայաստանի Հանրապետության հարևաններն են՝ Վրաստանը, Ադրբեջանը, Թուրքիան և Իրանը։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է հայրենի տունը: 2-3 Նախադասությամբ փորձիր ներկայացնել:
2. Ինչպե՞ս է առաջացել մեր երկրի անվանումը:
3. Այժմ ինչպե՞ս է կոչվում մեր երկիրը, և որո՞նք են մեզ հարևան պետությունները: Քարտեզի վրա ցույց տուր Հայաստանի Հանրապետությունը և նրա հարևան պետությունները, նշիր դրանց մայրաքաղաքները:
4. Ո՞րն Է Հայաստանի մայրաքաղաքը, ո՞վ Է այն հիմնադրել:

Жители леса! — закричал утром мудрый Ворон. — Осень у лесного порога, все ли к её приходу готовы?

Как эхо донеслось из леса:
— Готовы, готовы, готовы…
— А вот сейчас проверим! — каркнул Ворон. — Сначала осень холоду в лес напустит — что делать станете?
Откликнулись звери:
— Мы, белки, зайцы, лисицы, в зимние шубы переоденемся!
— Мы, перелётные птицы, в тёплые края улетим!

1.Вопросы:

1. Что спросил Ворон? ви гатови к осен
2. Какие звери готовились к зиме? белки медведи лисици йожик
3. Что сказали зайцы, лисицы и белки? мы наденем зимнийе шуби
4. Что сказали перелетные птицы? мы улитим в топлие страни
5. Какие животные впадают в зимнюю спячку? медевед и ёжик
6. 2.Соберите слова из слогов и запишите их.
   
   3. Замените рисунки словами
   
   дом зайчик и свиния солнце зайчик и свиния
   

Поздней осенью выдался славный денёк, какие и весной на редкость: тяжёлые тучи рассеялись, ветер улёгся, солнце выглянуло и смотрело ласково, как будто прощалось с растениями. Пчёлки, весело жужжа, перелетали с травки на травку не за мёдом, а просто так, чтобы повеселиться.

Как вы глупы со своим весельем, — сказала им муха. — Разве вы не знаете, что это солнышко только на минуту. Сегодня же начнётся ветер, дождь, холод. Все мы пропадём.
Зум-зум-зум! Зачем же пропадать? — отвечали мухе весёлые пчёлки. — Мы повеселимся, пока светит солнышко, а как наступит непогода, спрячемся в свой тёплый улей. Там у нас за лето много припасено мёду.

Поздней осенью выдался славный денёк, какие и весной на редкость: тяжёлые тучи рассеялись, ветер улёгся, солнце выглянуло и смотрело ласково, как будто прощалось с растениями. Пчёлки, весело жужжа, перелетали с травки на травку не за мёдом, а просто так, чтобы повеселиться.

Как вы глупы со своим весельем, — сказала им муха. — Разве вы не знаете, что это солнышко только на минуту. Сегодня же начнётся ветер, дождь, холод. Все мы пропадём.
Зум-зум-зум! Зачем же пропадать? — отвечали мухе весёлые пчёлки. — Мы повеселимся, пока светит солнышко, а как наступит непогода, спрячемся в свой тёплый улей. Там у нас за лето много припасено мёду.

Կոմիտասը (Սողոմոն Սողոմոնյան) ծնվել է 1869 թ. սեպտեմբերի 26-ին (հոկտեմբերի 8-ին) Քյոթահիա կամ Կուտինա (Օսմանյան կայսրություն)  քաղաքում։ Նրա նախնիները պատմական Հայաստանի Գողթն գավառից Քյոթահիա էին գաղթել 17-րդ դարի վերջին։ Հայրը՝ Գևորգ Սողոմոնյանը, և մայրը՝ Թագուհի Հովհաննիսյանը, բնատուր գեղեցիկ ձայն են ունեցել և երգեր են հորինել, որոնք սիրվել և արմատավորվել են Քյոթահիայի երաժշտական կենցաղում։ 1870 թ. վախճանվում է Կոմիտասի մայրը, 1880 թ.՝ հայրը։ Որբացած երեխայի խնամքն իր վրա է վերցնում հայրական տատը, իսկ նրա մահից հետո՝ հորաքույրը։ 1876-1880 թթ. Կոմիտասը սովորում է Քյոթահիայի քառամյա դպրոցում, այնուհետև՝ Բրուսայի վարժարանում։

1881 թ. Քյոթահիայի առաջնորդական փոխանորդ Գևորգ վրդ. Դերձակյանն ուղևորվում է Էջմիածին՝ եպիսկոպոս ձեռնադրվելու։ Գևորգ Դ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի կոնդակի համաձայն` նա պետք է իր հետ մի ձայնեղ որբ պատանի տաներ Ս. Էջմիածին՝ Գևորգյան ճեմարանում սովորելու համար։ Շուրջ քսան որբերից ընտրվում է Սողոմոնը։

Բեռլին, 1896, օգոստոսի 3

Կոմիտասը 1895-96 թթ. Թիֆլիսում կոմպոզիտոր Մակար Եկմալյանի ղեկավարությամբ ուսումնասիրում է երաժշտական տեսական առարկաներ: 1896 թ. խոշոր նավթարդյունաբերող և բարեգործ Ալեքսանդր Մանթաշյանցի շնորհած թոշակով մեկնում է Բեռլին կրթությունը շարունակելու: 1899 թ.-ին ավարտում է Ֆրիդրիխ Վիլհելմ համալսարանի (ներկայում` Հումբոլդտ համալսարան) փիլիսոփայության բաժինը և Ռիխարդ Շմիդտի մասնավոր կոնսերվատորիան:  Կոմիտասը ուսանել է ակնառու երաժշտագետներ Օսկար Ֆլայշերի, Հայնրիխ Բելլերմանի և Մաքս Ֆրիդլենդերի ղեկավարությամբ։ 1899 թ.-ին դառնում է նորաբաց Միջազգային երաժշտական ընկերության հիմնադիր անդամներից մեկը, ընկերության ժողովներում հանդես գալիս հայ երաժշտության մասին զեկուցումներով, դասախոսություններով: